Beslenme ve Mutfak Kültürü

İnsanoğlu, yaşamını sürdürebilmesi, hayatta kalabilmesi için bir takım zorunlu ihtiyaçlarını gidermesi gerekir. Bu zorunlu ihtiyaçların en önemlisi beslenmedir. Geçmişten günümüze insanların yiyecek ihtiyaçlarını karşılama biçimleri değişiklik göstermiştir. İnsanların yemek kültürü yaşadıkları coğrafya, iklim, gelenek, görenek ve inanışların etkisiyle oluşur ve gelişir. Bundan dolayı bir toplumun bir milletin yemekleri incelendiğinde, bu yemeklerde o topluluğun ve milletin birçok kültürel unsurlarının saklı olduğu görülür.

Eşme Köyü’nün yemek kültürüne ve beslenme alışkanlıklarına ekonomik hayatta önemli bir rolü olan tarım ve hayvancılık yön vermiştir. Tarımsal üretimin arpa, buğday ve yulafa dayalı olması hamur işi yiyeceklerin; hayvancılık faaliyetleri ise et, süt ve süt ürünlerinin sofralarda bolca yer almasını sağlamıştır. Sebze olarak, patates ve fasulye daha fazla tüketilmektedir.Köyde sığır eti tüketiminin yanında kümes hayvanlarının da etinden ve yumurtasından yararlanılmaktadır.

Köyde yemeklerin yapımında genellikle tereyağı ve zeytinyağı kullanılmaktadır. Yemeklerin lezzetli olması için salça, soğan, karabiber, pul biber, toz biber, nane gibi çeşitli baharatlar da kullanılmaktadır.

Köyde ekmek tüketimi oldukça fazladır. Bu nedenle çoğu zaman yemek yeme kavramı “ekmek yeme” kavramı olarak da kullanılır. Yufka ekmeği, mısır ekmeği (çerepene), nohutlu ekmek, somun ekmek köyde yapılan ekmek çeşitlerindendir.

Köyde sabah kahvaltılarında ekmek, zeytin, peynir, tereyağı, yumurta, bal, reçel, cevizli salça gibi yiyecekler bulunur. Öğlen ve akşam yemeklerinde ise çorba, kapama, kuskus, makarna, mantı, fasulye, patates, beyaz ve kırmızı et yemekleri, dolma gibi yemekler tüketilir.

Salata olarak mevsime göre ne yetişiyorsa onun salatası yapılmaktadır.Tatlı olarak daha çok baklava, tespişte (pekmezli tatlı), kül tatlısı ve sütlü tatlılar tercih edilmektedir. Tüketilen yiyecekler hanelerin ekonomik durumuyla orantılıdır.

Eski evlerde de günümüzdeki evlerde de mutfak evin içinde bulunmaktadır. Günümüzde evlerde ocaklar ve kuzineli sobalar bulunmaktadır. Köyde birçok aile evlerde ayrı bir bölüm ayırıp, kap kacağı koymak için tahta raflar yerine hazır dolaplar kullanıp, mutfakta tüplü ocak, fırın, buzdolabı bulundurmaktadır. Mutfakta tencere, tava, tabak, bardak, kaşık, çatal, sürahi, kase, çömlek, sini gibi kap kacaklar kullanılmaktadır. Önceleri bakır kapkacaklar kullanılırken günümüzde daha çok çelik, teflon, porselen ve cam ürünler kullanılmaktadır (K.K. 3, 13, 26).

Köyde sofra kültürü önemli bir yere sahiptir. Eskiden yer sofrasında yenilen yemekte sofraya önce evin erkekleri oturur yemeklerini yer ve işlerine dağılır, daha sonra evin hanımları otururmuş. Bu kadının hor görüldüğünden değil tamamen ataerkil aile yapısından gelen saygıdan dolayıdır. Sofrada misafir varsa ev sahibi misafirden önce sofradan kalkmaz, küçükler büyüklerden önce sofradan kalkamazmış. Yemek bittiğinde ise bilenler sofra duası yaparlarmış. Günümüzde ise kadın iler erkeğin beraber yemek yediği gözlemlenmiştir. Sofra duası geleneği devam etmektedir ( K.K. 3, 13, 26).

Eşme Köyü’nde düğünlerde genellikle çorba (mercimek, ezogelin, tarhana) et döner, pirinç pilavı, tatlı ( baklava, helva, tulumba), ayran ikram edilir. Bunun dışında sarma, sulu patates yemeği, nohut yemeği, kuru fasulye, tavuk ızgara vs. de ikram edilmektedir.

Köyde önceleri yapılan birçok yemek günümüzde unutulmuştur. Bunda köyden göç, evlilik durumunda kaynana ve kayınpederle birlikte değil de ayrı evlerde oturulması gibi sebepler sayılabilir. Eskiden maddi imkânsızlıklardan dolayı et ve et ürünlerinin alınamaması yemeklerin çeşidinde de belirleyici olmuştur (K.K. 3).

Eşme Köyü’nde yapılan yemeklerden bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

Kapama (Buryan)

Malzemeler: Pirinç, yağ, tuz, nane, pul biber, toz biber, köy tavuğu

Yapılışı: Köy tavuğu suda haşlanarak piştikten sonra didiklenir (kemiklerinden ayrılarak ufak parçalara bölünür). Tepsiye yağ konularak pirinç kavrulur. Daha sonra haşlanan tavuğun suyu pirince ilave edilerek içine tuz, pul biber ve toz biber ekilir. Üzerine didiklenmiş tavuk serpiştirilerek fırına (kuzine sobasına) atılır. Fırından çıkarılınca da  üzerine nane serpilerek servis edilir. Arzuya göre kırmızı etle de yapılmaktadır.

Bobçe ( Çömlekte kuru fasulye)

Malzemeler: Kuru fasulye, su, salça, kuru soğan, toz biber, nane, pul biber, yağ, tuz.

Yapılışı: Kuru fasulye çömleğe konularak üzerine su ilave edilir. Odun ateşinde pişmeye bırakılır. Daha sonra kuru soğan küp küp doğranıp yağda öldürülür. Salça, toz biber, pul biber ilave edilir. Haşlanan kuru fasulye de eklenip pişmeye bırakılır. Üzerine nane serpilip servis edilir.

Kolaç

Malzemeler: Un, tuz, su (haşlanmış nohut suyu) , maya.

Yapılışı: Un, haşlanmış nohut suyu, tuz iyice karıştırılır. Maya ilave edilerek mayalanmaya bırakılır. Mayalanan hamur simit şeklinde ya da yuvarlak olarak kızgın yağda kızartılarak servis edilir.

Közde Biber- Patlıcan

Yanan odun ateşine biber veya patlıcan konulur. Közlenince soyulur. İsteğe göre yoğurtlu ya da sirkeli sarımsaklı servis edilir.

Kobete

Malzemeler:

İç malzeme: Patates, pirinç, tavuk, tuz, pul biber, karabiber, kuru soğan, salça, sıvıyağ, nane.

Hamur malzemesi: Un, su, tuz

Yapılışı: Tavuk eti haşlanıp didiklenir. Kuru soğan küp küp doğranarak yağda kavrulur. Salçası eklenir. Ardından küp küp doğranmış patates de ilave edilerek kavrulmaya devam edilir.  İyice kavrulduktan sonra didiklenmiş tavuklar ilave edilir. Ardından pirinç de eklenerek bütün malzeme kavrulur. Suyu da konularak pişmeye bırakılır. Tuz, pul biber, karabiber ve nane eklenir. Açılan hamur tepsiye serilir. Ortasına iç malzeme konulur. Daha sonra tekrar bir kat açılmış yufka serilir. Kenarları bükülerek kapatılır ve fırına sürülür. Üzeri kızarıncaya kadar piştikten sonra fırından çıkartılarak servis edilir.

Sarayliya

Malzemeler: Un, su, tuz, süt, yumurta, tereyağı, ekşimik ( lor peyniri )

Yapılışı: Un, süt, yumurta, tuz karıştırılıp hamur kıvamına gelene kadar yoğrulur. Dinlenmeye bırakılır. Dinlenen hamur oklava yardımı ile açılarak yufka haline getirilip kurutulur. Kuruyan yufkalar toplanıp tepsiye serilir. İçerisine ekşimik konulup fırınlanır. Fırından çıkarttıktan sonra tereyağlı tuzlu su ( kaynar halde) üzerine dökülür. Ardından tekrar 5 dakika fırınlanıp çıkarılır.

Sütlü Bürek ( sütlü börek)

Malzemeler: Un, tuz, su, yumurta, süt, sıvı yağ

Muhallebisi için: Süt, un, yumurta, arzuya göre şeker ya da tuz

Yapılışı: Un, tuz ve su karıştırılarak hamur haline getirilir. Daha sonra bu hamurdan 10 adet yufka açılır. Aralarına sıvı yağ damlatılarak tek tek tepsiye dizilir. İlk önce açılmış yufkalardan daha küçük 4 yufka aralarına sıvıyağ damlatılıp üst üste konularak tek bir yufka olarak açılır ve tepsiye serilir. Daha sonra hazırlanan muhallebi üzerine dökülür. Son olarak üzerine 2 yufka daha açılarak muhallebinin üzerine konulur ve fırına verilir.

Kül Tatlısı

Malzemeler: Odun külü, soda, un, şeker, su, limon

Yapılışı: 1 yemek kaşığı odun külü elenip tülbente konularak bağlanır. Sıcak suyun içerisinde 1 saat kadar bekletilir. Daha sonra soda, un ve şekerden elde edilen hamur hazırlanan küllü suyun içine konularak fırınlanır. Şeker, su ve 2-3 damla limonu kaynatarak elde edilen şerbet ya da pekmezle ıslatılarak servis edilir.

Çerepene ( Mısır Ekmeği )

Malzemeler: Mısır unu, tuz, su (sıcak)

Yapılışı: Mısır unu elendikten sonra içerisine tuz eklenir. Kaynamış su (el içine girmeyecek kadar sıcak olmalı) yavaş yavaş ilave edilirken diğer yandan da kaşık yardımı ile karıştırılır. Mısır ekmeği için özel olan taşta ya da tepsiye dökülerek fırınlanır.

Nohutlu Ekmek

Malzemeler: Nohut, un, su, tuz, maya

Yapılışı: Nohutlar haşlanmadan önce dövülerek ufaltılır. Daha sonra kararana kadar haşlanır. Sonrasında tuzlu su ve unla elde edilen hamura ilave edilir. Kabarmaya bırakılır. Yağlanmış tepside fırında pişirilir.

Hamurlu Bürek ( Hamurlu Börek)

Malzemeler: Un, su, tuz, yoğurt, yumurta, yağ, pakmaya, ekşimik

Yapılışı: Un, tuz, su ve pakmaya hamur haline getirilip hemen açılır ve tepsiye serilir. Arasına ekşimik konulur. Üzerine yoğurt ile yağ ya da sadece yumurtanın sarısı iyice çırpılıp üzerine sürülür. Fırına atılıp kızarıncaya kadar pişirildikten sonra servis edilir.

Mantı

Malzemeler: Un, tuz, su, yağ, bulgur, tavuk, toz biber

Yapılışı: Bulgur ve tavuk beraber yağda kavrulur. İçine toz biber eklenir. Un, tuz, su karıştırılarak elde edilen hamur küp küp kesilerek içerisine tavuklu bulgur konulup kapatılır. Sıcak suda haşlanıp süzülür. Arzuya göre yoğurtlanarak yenilir.

Soğan Köftesi

Malzemeler: Kuru soğan, maydanoz, biber, un, tuz, soda

Yapılışı: Kuru soğan küp küp, maydanoz ve biber de küçük küçük doğranır. Un, tuz, sodadan elde edilen hamura karıştırılarak iyice yoğrulur. Hamurdan top top parçalar koparılarak tepsiye dizilerek fırına atılır ya da yağda kızartılır.

Patates Köftesi

Malzemeler: Patates, maydanoz, un, tuz, 1 adet yumurta

Yapılışı: Patatesler haşlanıp rendelenir. Üzerine yumurta kırıldıktan sonra un ilave edilerek hamur haline getirilir. Yağlanmış tepsiye dizilerek fırına verilir ya da yağda kızartılır.

Sirkeli Çorba

Malzemeler: Un, tuz, sirke, sarımsak, yoğurt, arzuya göre toz biber ya da salça

Yapılışı: Suyun içerisine 3-4 diş sarımsak atılır. Un ile yoğurt çırpılır. Kaynamak üzere olan suyun içine dökülür. Kaynamaya başlayınca da sirkesi ilave edilir.

Pirinç Çorbası

Malzemeler: Kırık pirinç, süt, tuz, yağ

Yapılışı: Kırık pirinç kaynatılmak üzere suya atılır. Kaynamaya başlayınca süt, tuz ve yağ ilave edilir. Arzuya göre limonla servis edilir.

Tespişte ( Pekmezli Tatlı )

Malzemeler: Pekmez (ılık suyla inceltilmiş), soda, un

Yapılışı: Ilık suyla inceltilmiş pekmez, soda, un karıştırıp hamur haline getirilir. Yağlanmış tepsiye dökülerek fırınlanır.

Kışlık Yiyecekler

Tarhana

Malzemeler: Biber salçası, domates salçası, ekşi yoğurt, ekşi maya, un, tuz, arzuya göre ise; kuru soğan, sarımsak, pul biber

Yapılışı: Malzemeler karıştırılıp hamur haline gelene kadar iyice yoğrulur. 3 akşam bekletilir. Bekletildiği her gün tekrar yoğrulur. 4.gün ise kopartılarak güneşe serilir. Güneşte kuruyan parçalar ufalanarak hazır hale getirilir.

Yufka

Malzemeler: Un, tuz, yumurta, suyla inceltilmiş süt

Yapılışı: Malzemeler karıştırılıp hamur haline getirilir. Oklava yardımı ile açılarak sacda pişirilir.

Kuskus

Malzemeler: İnce bulgur (kısırlık), yumurta, süt, tuz, un, su

Yapılışı:Kısırlık bulgur ılık tuzlu su ile kabartılır. Üzerine un ve yumurtalı süt kat kat dökülüp teknede elle yuvarlanarak hazır hale getirilir. Daha sonra temiz bir beze konularak üzerine su değmeyecek şekilde kazanda buharlanır. Buharlanan kuskus serilerek kurutulur.

Erişte (Makarna, Kesme)

Malzemeler: Un, yumurta, süt, tuz, su

Yapılışı: Malzemeler karıştırılıp hamur kıvamına getirilir. Ardından oklava yardımıyla incecik açılır ve açılan yufkalar ince uzun bir şekilde kesilir. Kesilen makarnalar kurutulur.

Tereyağı ve Ekşimik

Malzemeler:Süt, maya, su

Yapılışı: Süt ve maya ile elde edilen yoğurt yayığa konulur. Yazsa içerisine soğuk su, kışsa sıcak su konulur. Yayık 15-20 dakika döndükten sonra tereyağı elde edilir.

Elde edilen tereyağı tahta kaşık yardımıyla toplandıktan sonra altta kalan ayran kaynatılır. Böylece de ekşimik elde edilir.

Salça

Malzemeler: Domates, yağ, tuz

Yapılışı: Domatesler yıkanıp ortadan ikiye bölünür. Yanan ateşin üzerindeki salça kazanına atılır. Kaynayıncaya kadar karıştırılır. Kaynayan salça süzme makinesinden geçirilerek kabukları ve çekirdeğinden arındırılır. Saf hale gelince tekrar kaynatılır. Kıvamına gelip kalınlaşan salça sıcak sıcak kavanozlara doldurulup ters bir şekilde üstleri örtülerek soğumaya bırakılır.

Ekmek

Malzemeler: Un, su, tuz, ekşi maya

Yapılışı: Un, su, tuz, ekşi maya yoğrularak mayalanmaya bırakılır. Mayalanan hamurdan yapılmak istenilen büyüklükte kopartılıp yuvarlak hale getirilerek fırınlanır.

Pekmez

Malzemeler: Üzüm, özel toprak

Yapılışı: Üzümler teknede çiğnenip suyu alınır. İçerisine özel olarak kullanılan toprak konulduktan sonra 1 gün bekletilir. Bekletildikten sonra süzülüp kaynatılır. Böylece pekmez elde edilmiş olur.